Sytuacja psychologiczna osób doznających przemocy domowej – dlaczego tak trudno uwolnić się ze związku przemocowego
Trudno jest zrozumieć, dlaczego osoby doświadczające przemoc pozostają w związkach, które są dla nich krzywdzące. Stąd, najczęstszym pytaniem zadawanym przez świadków przemocy jest : Skoro doświadcza przemocy, to dlaczego nie odejdzie od sprawcy?, Skoro jest jej tak źle, dlaczego ona nic nie robi? Aby odpowiedzieć na te pytania należy zrozumieć mechanizmy psychologiczne, w jakie uwikłana jest osoba doznająca przemocy w relacji przemocowej.
Mówiąc o osobach doświadczających przemocy najczęściej mam na myśl kobiety i dzieci. Należy jednak pamiętać, że przemoc może dotknąć każdego bez względu na płeć, sytuacje majątkową, pozycje społeczną, wyznanie, czy wykształcenie. W celu sprawniejszego wyjaśnienia sytuacji w jakiej znajdują się osoby doznające przemoc przyjmiemy, że kobieta będzie osobą doznająca przemocy, zaś partner – osobą stosującą przemoc.
Na początku każdego emocjonalnego związku występują uczucie takie jak radość, ekscytacja, czułość i miłość. Kobiety, które były lub trwają w związkach przemocowych bardzo często opowiadają o swoich oprawcach cyt. „był taki troskliwym, miły, szarmancki” „dbał o mnie, był opiekuńczy”, „przy nim czułam się wyjątkowa”. To ważna informacja dla nas – gdyby partner na pierwszych spotkaniach okazał się agresywnym tyranem, żadna z kobiet nie chciałaby się z nim związać. Stąd tak łatwo wpaść w pułapkę zauroczenia, fascynacji, manipulacji.
Przyglądając się dalszemu rozwojowy związku z osobą stosującą przemoc dostrzegamy pojawiające się zachowania krzywdzące jako oznaki krytyki, niezadowolenia, pojedyncze kłótnie i awantury. Nikt z nas nie traktuje ich jako zagrażające, gdyż wpisane są w relacje międzyludzkie. Nawet jeśli zaczynają nas niepokoić, jesteśmy gotowi je usprawiedliwić cyt. „myślałam, że się o mnie troczył”, „po prosu jest zazdrosny’ „zachował się tak, ponieważ nie lubi mojej matki”, „to był zbieg okoliczności” , „ miał prawo zdenerwować się”, „może go sprowokowałam”. Dopiero później okazuje się, że opisywane przykłady były pierwszymi oznakami kontroli i przemocy, które stopniowo powtarzają się i eskalują.
Przyjrzyjmy się teraz zabiegom stosowanym przez osoby stosujące przemoc. Jednym z najsilniej działających mechanizmów przemocy psychicznej jest zjawisko określane jako „pranie mózgu”. Pranie mózgu jest próbą systematycznego wpływania na czyjeś poglądy, postawy i przekonania. Jest to szereg zabiegów stosowanych w celu zmiany przekonań, uczuć, potrzeb, postaw, po to aby osoba manipulowana działała zgodnie z oczekiwaniami osoby manipulującej, czyli sprawcy przemocy. Pamiętajmy, że prawdziwą intencją sprawcy jest kontrola i władza. Najczęściej używanymi metodami prania mózgu są: izolacja, poniżanie i degradacja, monopolizacja uwagi, groźby i demonstracja wszechmocy oraz sporadyczne okazywanie pobłażliwości.
Partner stopniowo zaczyna odcinać kobietę od kontaktów z innymi ludźmi. Może to robić w sposób subtelny bądź bardziej bezpośredni. Krytykuje jej znajomych i rodzinę. Oskarża przyjaciółkę, że zależy jej na rozpadzie ich związku. Wyraża niezadowolenie z tego, że partnerka rozmawia przez telefon, kontaktuje się z osobami w pracy. Robi awantury w sytuacjach, kiedy osoby jej bliskie odwiedzają ich we wspólnym mieszkaniu. Bywa, że zabrania podejmowania pracy zarobkowej i kontroluje w jaki sposób i gdzie spędza czas wolny. Zabrania mówienia o tym, co dzieje się w domu. Z czasem osoba doznająca przemocy pod wpływem tych nacisków, zrywa wszelkie kontakty z rodziną, przyjaciółmi i znajomymi, odchodzi z pracy i jest zupełnie odcięta od zewnętrznych źródeł wsparcia, zdana wyłącznie na osobę stosującą przemoc.
Przykład: Nie życzę sobie, żeby twoja siostra/przyjaciółka/koleżanka przychodziła do tego domu. Wiesz, że nie przepadamy za sobą. Zresztą co ona sobą reprezentuje” Jest beznadziejną nudziarą. Zresztą jak ona wygląda” Ma zły wpływ na Ciebie. Najlepiej to się z nią w ogóle nie spotykaj! Chyba że znowu mam jej powiedzieć wprost co myślę, o jej poglądach. Na Kaśkę podziałało, nie przychodzi tu już więcej, to może jej też powiedzieć”
Z chwilą, gdy kobieta przestaje komunikować się z otoczeniem, partner bombarduje ją fałszywymi informacjami na jej temat. Wielokrotnie przypomina o jakimś poniżającym doświadczeniu, poddaje stałej krytyce, często przy innych ludziach, ubliża lub ignoruje. Obniża jej wartość jako kobiety, matki, gospodyni domowej. Bywa, że zmusza do niechcianych i nieakceptowanych zachowań. Często powtarza np. cyt. „ty sobie beze mnie nie poradzisz”, „jesteś nienormalna – to z tobą jest coś nie tak”
Przykład: Maria opowiada jak to mąż potrafił wyśmiewać ją przy gościach, robił wszystko żeby przedstawić ją w niekorzystnym świetle np. że jest bezmyślna, niczego nie umie zrobić, a w kuchni to nawet wodę by przypaliła. Na każdym kroku podkreślał, że gdyby nie on to nadal byłaby nikim.
Wszystko co robi, myśli i jak się czuje osoba stosująca przemoc ma być punktem odniesienia przy podejmowaniu działań przez osobę doznającą przemocy. Kobieta zaczyna dokładnie analizować wszystkie swoje aktywności – jak na nie zareaguje partner. Od jego aprobaty uzależnia ich wykonanie. Uniemożliwia to jej podjęcie jakichkolwiek działań niezgodnych z zasadą posłuszeństwa, nie będących pod kontrolą „strażnika”. W konsekwencji takich działań kobieta próbuje przewidzieć działania partnera i tym samym się na nie przygotować.
Przykład: Pani Ewa wspomina, że mąż od zawsze był o nią chorobliwie zazdrosny. Nie pozwalał jej nosić rozpuszczonych włosów, robić makijaż gdy wychodziła do pracy, nie mówiąc o noszeniu butów na wysokim obcasie. Kiedyś nie pozwolił jej wyjść do pracy, zamknął za karę w domu na cały dzień, ponieważ ubrała się według niego, „zbyt wyzywająco”. Od tamtej pory Pani Ewa najpierw męża pytała, czy tak jak wygląda może wyjść z domu” Czasem musiała zdejmować nawet zwykle, małe kolczyki.
Osoba doznająca przemocy odczuwa coraz większy lęk, który często jest wzmacniany poprzez grożenie wyrządzeniem krzywdy jej i osobom, na którym jej zależy np. dzieciom lub rodzicom, a także grożenie odebraniem dzieci, umieszczeniem w szpitalu psychiatrycznym, grożenie biciem, a nawet śmiercią. Zdarza się również, że partner może zmuszać do zrobienia tego, co jest dla niej wstydliwe lub upokarzające, a potem grozi, że komuś o tym opowie. Ponieważ część gróźb spełnia, kobieta nie jest w stanie przewidzieć, co stanie się naprawdę. Zmusza to do posłuszeństwa wobec żądań osoby stosującej przemoc. Kobieta zaczyna postrzegać partnera jako osobę, od której wszystko zależny, która wszystko może, która w każdej chwili może zrealizować swoje groźby.
Przykład: Kiedyś podczas awantury zaczęłam się sprzeciwiać mojemu mężowi. Tak mnie uderzył w twarz, że wybił mi dwa zęby. Potem zapytał czy mam mu jeszcze coś do powiedzenia” Kiedy zaczęłam go przepraszać zaczął mnie kopać i ciągnąc za włosy tak, że wyrwał mi ich kilka garści. Powiedział, że jak jeszcze raz mu się przeciwstawię to mnie zabije, a potem nasze dzieci. Jak mogłam mu wówczas nie wierzyć”.
Osoba stosująca przemoc w repertuarze swoich zachowań przemocowych wprowadza również naprzemienność kar i nagród. Powoduje to, że kobieta, która tego doświadcza, żyje z poczuciem nieprzewidywalności. Partner potrafi okazywać czułość, kupuje prezenty zaprasza na kolacje do restauracji. Na krótki czas staje się pobłażliwy i zapomina o wymaganiach. Po czy znowu stosuje wyżej wymienione zachowania przemocowe.
Przykład: Kiedyś mąż wrócił z pracy trochę wcześniej, przyniósł mi kwiaty i powiedział, żebym włożyła swoją najlepszą sukienkę, zaprasza mnie do restauracji na kolacje. O dzieci mam się nie martwić, bo już wszystko załatwił, rozmawiał ze swoją matka, która się nimi zaopiekuje na czas naszego pobytu poza domem. Kolacja była wspaniała, a mój mąż jakby nigdy nic był wobec mnie czuły, zabawiał rozmową. Już maiłam nadzieję, że koszmar przemocy minął, że on się zmienił. Moje złudzenia rozwiał dzień następny”.
Skutkiem powyżej opisanych zachowań sprawcy jest zmiana obrazu własnej osoby. Kobiety zaczynają postrzegać się za głupie, zaczynają wątpić w swoje umiejętności i zasoby, tracą poczucie sprawczości i decyzyjności, a także poczucie wpływu. Konsekwencją tego jest fakt, że nie podejmują nowych, czy trudniejszych działań. Poza tym występuje u nich stan nieustannego wyczerpania. Tak ważną energię życiową osoby doznającej przemocy pochłania ciągłe koncentrowanie się na dostosowywaniu do żądań osoby stosującej przemoc oraz na potencjalnych możliwościach samoobrony. Przeżywają też stale lęk i poczucie winy, mają osłabioną zdolność psychiczną i fizyczną do stawiania oporu, zaczynają bezkrytycznie przyjmują obraz rzeczywistości, jaki kreuje sprawca.
Innym ważnym elementem wikłającym w relacje przemocowe jest fakt, że osoba doznająca przemocy samodzielnie podejmuje próby zatrzymania przemocy i poszukiwania pomocy, a także ratowania związku. Bardzo często próbuje rozmawiać ze swoim partnerem na temat jego zachowania, krzywdy jaką wyrządza jej i dzieciom. Stara się wywołać u niego poczucie winy oraz obietnicy, że się zmieni, przestanie stosować przemoc. Bywa, że w sytuacjach kiedy partner zdenerwuje się schodzi mu z drogi i unika go, żeby nie dać pretekstu do kolejnego wybuchu. Inną strategią, po którą często sięgają kobiety doznające przemocy jest również straszenie partnera cyt. „zgłoszę to”, „wezwą Policję”, „złożę pozew o rozwód”. W gruncie rzeczy nie robią tego mając nadzieję, że on się zmieni. Tłumaczą cyt. „przecież obiecał, że to się nie powtórzy”, „tyle wysiłku i zaangażowania włożyłam już w poprawę naszego związku”, „przecież na początku związku był innym człowiekiem i bywają dni, że jest miły, potrafi zaskoczyć mnie bukietem kwiatów”. Opisywane przykłady strategii, jakie podejmują kobiety w związkach przemocowych są jednak złudne i nie przynoszą pożądany efektów. Niektóre z nich w miarę upływu czasu mogą zwiększać agresję sprawcy, inne utwierdzają go w przekonaniu, że jest bezkarny. Niebezpieczna sytuacja pojawi się, kiedy kobieta krzywdzona zdecyduje się powiedzieć o tym komuś, zaś po drugiej stronie spotka się z niedowierzaniem, oskarżaniem, że to jej wina, lekceważeniem czy bagatelizowaniem problemu cyt. „ chyba trochę przesadzasz”, „ tyle razy mówiłam ci żebyś za niego nie wychodziła”, „ mąż przynosi pieniądze, więc jak od czasu wypije i narozrabia …”, „dzieci powinny mieć ojca”, „ja wcale nie miałam lepiej i dałam radę”, „zastanów się co możesz w sobie zmienić, może za mało się starasz”. Ostatecznie kobieta nabiera przekonanie, że cokolwiek zrobi i tak nie przyniesie to efektu, bo nic nie jest w stanie zmienić jej sytuacji. Należy pamiętać również o tym, że brak adekwatnej reakcji na fakt ujawnienia przemocy może spowodować, że kobieta przyjmie tożsamość ofiary tj. przystosuje się do roli ofiary. Nabiera przekonania, że zasługuje na to, jak traktuje ją jej partner.
Jeśli jesteś świadkiem przemocy pamiętaj o tym, żeby :
- Wysłuchać osoby, która doznaje przemocy.
- Uwierzyć w to, co mówi.
- Nie zadawać pytania dlaczego? – ponieważ wzbudza poczucie winy. Doceń, że zdecydowała się o tym powiedzieć i zamierza zmienić swoją sytuację.
- Zapewnić ją o tym, że ma prawo szukać pomocy.
- Zawiadomić osoby, które zajmują się udzielaniem pomocy w sytuacjach kryzysowych, czyli:
- Ośrodek Pomocy Społecznej w Żarowie tel. 74 8580 745 / 74 306 70 16
- Nr Alarmowy 112
- Zespół Interdyscyplinarny (funkcjonujący przy OPS w Żarowie) 74 306 70 16
- Ogólnopolski Telefon dla Ofiar Przemocy w Rodzinie – 801 12 00 02 (całodobowo)
- Kryzysowy Telefon Zaufania – 116 123 (całodobowo)
- Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży – 116 111 ( całodobowo) http://www.116111.pl/dzieci
- NIEBIESKA LINIA Telefoniczna poradnia prawna 22 666 28 50 Dyżury prawne odbywają się w poniedziałki i wtorki w godzinach 17:00-21:00 www.niebieskalinia.info
- 800 12 12 12 to Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka (czynny całodobowo)
Teresa Borowiec , Agnieszka Młodzik – członkowie Zespołu Interdyscyplinarnegods. Przeciwdziałania Przemocy Domowej w Gminie Żarów
– źródło: Przemoc w rodzinie – sytuacja osób doznających przemocy w rodzinie (broszura informacyjna); ABC przeciwdziałanie przemocy w rodzinie – diagnoza, interwencja, pomoc, K. Michalska, D. Jaszczak – Kuźmińska.